Eljasz Walery (1840–1905), malarz, ilustrator i popularyzator Tatr, używający też przydomka »Radzikowski«, który był rzekomo porzuconym przed 3 pokoleniami dawnym nazwiskiem rodzinnym, syn Wojciecha (1814–1904), malarza kościelnego, urodził się w Krakowie 12 IX, kształcił się w ll. 1856–62 na Wydziale Malarstwa Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych pod kierunkiem Łuszczkiewicza, po czym w ll. 1862–5 w Monachium u Anschütza, Schwindego i Adama. W okresie powstania 1863 r. miał zleconą przez rząd narodowy misję pomocy dla przejeżdżających przez Monachium ochotników do powstania. W r. 1865 odbył podróż po Niemczech, Włoszech i Francji, po czym osiedlił się w Krakowie, gdzie w r. 1873 objął stanowisko nauczyciela rysunków w Gimnazjum św. Anny, pełniąc równocześnie podobne obowiązki w Seminarium żeńskim. Początkowo poświęcił się E. malarstwu historycznemu; najważniejsze jego obrazy z tego działu są: Matka Jagiellonów, Obóz powstańczy z 1863 r., Długosz jako nauczyciel synów Kazimierza Jagiellończyka, Sobieska z synami u grobowca Żółkiewskiego, Żółkiewski pod Cecorą, Obrona Krakowa od Szwedów za Jana Kazimierza, Obrona Trembowli, Wjazd Jana III do oswobodzonego Wiednia. Ale nie te obrazy, których wartość artystyczna nie była – mimo ambicji autora, usiłującego równać się z Matejką czy Brandtem – wysoka, rozniosły jego imię po Polsce, ale jego krajobrazy, akwaforty, rysunki piórkiem, ryciny i ilustracje tatrzańskie, które pozostawały w łączności z całą dziedziną jego tatrzańskiej działalności, która jego pamięć utrwaliła. W Tatry wybrał się E. po raz pierwszy z ks. Janotą w r. 1859 i odtąd spędzał tam wszystkie wolne chwile, szczególnie po wybudowaniu własnego domu w Zakopanem przy ul. Stara Polana. Zaczął też wkrótce malować krajobrazy tatrzańskie, akwaforty, rysunki piórkiem i mniejsze ilustracje, rysowane na drzewie i następnie rytowane, które reprodukowane w rozmaitych wydawnictwach po dziś dzień spotykane są jako ozdoby, ilustracje, czy przerywniki w tekście; one to niezwykle spopularyzowały jego imię. Zwłaszcza akwaforty do dziś dnia szczególnie są cenione.

Obok działalności artystycznej i ilustratorskiej rozwinął E. wytężoną działalność popularyzacyjną koło Tatr. Spod jego pióra wyszedł, opracowany przy pomocy ks. Janoty, a przy zachęcie i technicznym poparciu Kraszewskiego, pierwszy większy polski Przewodnik do Tatr i Pienin (1870), drukowany w Dreźnie u Kraszewskiego. Przewodnikiem tym zyskał sobie E. trwałe imię w dziejach literatury tatrzańskiej. Stopniowo uzupełniany i ulepszany, wychodził w coraz to nowych wydaniach (wyszło ich 6 do r. 1900), przez pół wieku, w epoce odkrywczej Podhala i Tatr, będąc jedynym polskim przewodnikiem po Tatrach, który torował drogę następnym pokoleniom tatrzańskiej turystyki. Obok tego poświęcił E. Tatrom szereg szkiców, jak Szkice z podróży w Tatry (1874), Obrazek z podróży w Tatry (1875), Naokoło Tatr (1887), sporo artykułów w »Pamiętnikach Towarzystwa Tatrzańskiego«, »Kłosach«, »Tygodniku Ilustrowanym« i innych pismach (m. in. cenna Kartka z dziejów Podtatrza w poznańskim »Dwutygodniku dla Kobiet« z 1884, zawierająca, na podstawie spisanych opowiadań uczestników, opis powstania chochołowskiego). Poza literaturą E. dużo wysiłku poświęcił organizacji podwalin tatrzańskiej turystyki, brał wydatny udział w założeniu Towarzystwa Tatrzańskiego (1873), był członkiem jego wydziału, organizował przewodnictwo tatrzańskie i służbę ochrony przyrody tatrzańskiej, wytyczał ścieżki, czuwał nad schroniskami, opiekował się kasynem Towarzystwa Tatrzańskiego, które było wtedy ośrodkiem życia towarzyskiego w Zakopanem, był delegowany z Towarzystwa Tatrzańskiego do szkoły rzeźbiarskiej, a w ll. 1894–5 był delegatem galicyjskiego Wydziału Krajowego do Komisji Klimatycznej w Zakopanem, we wszystko wkładając moc swojej energii i inicjatywy.

Poza Tatrami nie zaniechał E. artystycznej działalności i na innych polach. Spod jego pióra wyszło wiele ilustrowanych przez niego opracowań z historii kultury, jak Wspomnienie o Tarnowie (1876), Ubiory w Polsce i u sąsiadów (3 części, 1879–99), Szczerbiec – miecz Bolesławowski (1898), Korony królów polskich (1899), Konik zwierzyniecki (1898), Nowa karta z przeszłości katedry na Wawelu (1899). Opracował szereg ilustracji seryjnych, jak Poczet królów polskich, Wojsko polskie Kościuszki, ilustrując równocześnie nie tylko wielką ilość wydawnictw polskich, ale i pewne wydawnictwa zagraniczne, jak »Oesterreichische Monarchie in Wort und Bild«, czeski »Světozar«, wspólnie z L. Zveřiną książkę Droża »Tatry«.

Poza tym interesował się E. wieloma dziedzinami życia społecznego i narodowego, brał udział w wielu akcjach o charakterze ogólno-narodowym. Mając rozgałęzioną ilość znajomości, pozostawał w ścisłej łączności z wieloma wybitnymi Polakami tego okresu, z J. I. Kraszewskim, Agatonem Gillerem, swym dawnym kolegą z Monachium Brandtem, E. Callierem, stale współpracował z Józefem Chociszewskim. Żywo odczuwał E. potrzebę solidarności słowiańskiej, stale korespondując i bliskie stosunki utrzymując z wieloma Czechami (rzeźbiarz Prousek, Klima, Droż, Jelinek). Będąc przekonań głęboko demokratycznych, interesował się ruchami demokratycznymi u schyłku XIX w., brał udział w pracach Stronnictwa Demokratycznego w Krakowie, którego manifest redagował w 1897 r., sympatyzował z początkami ruchu ludowego, przyjaźniąc się z Bojką i Stapińskim. Równocześnie pracował przy podwalinach Towarzystwa Szkoły Ludowej, będąc tam przez szereg lat czynnym członkiem wydziału, współpracował z pionierkami oświaty ludowej Wysłouchową i Siedlecką.

W r. 1901 przeszedł na emeryturę, nieco rozgoryczony na ludzi za niedocenienie jego talentów i zdolności. Zmarł w Krakowie 23 III 1905 r. Tragedią jego było to, że przy dość wysokich swych ambicjach mniemał, że jest niesłusznie zapoznanym wielkim malarzem historycznym, gdy tymczasem był on dobrym grafikiem, zdolnym ilustratorem i pożytecznym popularyzatorem Tatr.

Notatki autobiograficzne, notatki o ojcu jego syna Stanisława Eliasz-Radzikowskiego, korespondencja i (niekompletny) pamiętnik, znajdujące się w zbiorach Witolda Paryskiego, zdeponowanych w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem.        

Jan Reychman